Handicap in de beheersovereenkomst : een dubbelinterview met Karen Donders en Benjamin Dalle

Kijk op Handicap Beeldvorming Handicap in de beheersovereenkomst : een dubbelinterview met Karen Donders en Benjamin Dalle

Inleiding

Begin dit jaar trad de nieuwe beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse overheid in werking. Ook met betrekking tot personen met een handicap bevat het document meerdere doelstellingen, waarvan een aantal opvallende nieuwe. In een recent interview sprak GRIP met Karen Donders (algemeen directeur Publieke Opdracht bij de VRT) en Benjamin Dalle (Vlaams minister van onder meer media) over handicap als thema in de beheersovereenkomst. Daarbij kwam ook het bredere beleid van beide instanties rond de schermweergave van personen met een handicap aan bod.

De beheersovereenkomst

Ter inleiding, wat houdt een beheersovereenkomst precies in?

Minister Dalle: De beheersovereenkomst is een contract tussen de VRT en de Vlaamse overheid. De Vlaamse overheid is de enige aandeelhouder van de VRT. Per jaar stellen wij zo’n 260 miljoen aan middelen ter beschikking. In ruil daarvoor verwachten we dat de publieke omroep een aantal zaken naleeft. De beheersovereenkomst bevat zo de strategische doelstellingen voor de VRT voor de komende vijf jaar. In de uitvoering ervan is de VRT vrij.

Karen Donders: Ik houd ervan om te zeggen dat de beheersovereenkomst niet alleen een contract is tussen ons en de Vlaamse overheid, maar ook tussen ons en de samenleving. Het is een verbintenis die we aangaan met de individuele burgers en tal van organisaties. In het proces dat voorafgaat aan de beheersovereenkomst valt dat goed op.

Hoe komt de beheersovereenkomst tot stand?

Karen Donders: Het is niet zo - alleszins minister, zo heb ik dat toch niet ervaren - dat u vanaf het begin zei: ‘dit zal het worden en daar gaan we binnen x maanden staan’. Er gaan heel wat gesprekken vooraf aan de beheersovereenkomst. Daarin groeien dingen. Er is veel gesproken met de minister en zijn team, maar zowel door de overheid als door ons zijn ook andere actoren geraadpleegd. Ik denk dat je in het resultaat goed kan zien dat zowel de VRT als de Vlaamse overheid met die meningen rekening houden.

Minister Dalle: Wat Karen zegt, klopt. Uiteindelijk zijn er 6,5 miljoen aandeelhouders van de VRT. Dat zijn alle Vlamingen en Brusselaars die gebruik maken van haar diensten. Het maken van de beheersovereenkomst is dan ook een lang proces en heeft een jaar geduurd.

Personen met een handicap in de beheersovereenkomst

In de beheersovereenkomst worden personen met een handicap vermeld als een van de groepen die extra aandacht dienen te krijgen op vlak van bereik en weergave. Minister, bent u al bij al tevreden met de doelstellingen die hierrond zijn opgenomen?

Minister Dalle: Wat nu in de beheersovereenkomst staat, is precies wat wij vanuit de overheid graag hadden, dus ik ben daar heel tevreden over. Wel heb ik kunnen vaststellen dat ook de VRT veel belang hecht aan dit thema. Het maakt dan ook deel uit van de bredere visie dat wat bij de VRT te zien en horen is, een weerspiegeling moet zijn van de samenleving. Daar maken personen met een handicap deel van uit. Als de VRT er wil zijn voor elke Vlaming en Brusselaar, moet ze er ook zijn voor mensen met een beperking in de bevolking. Wat mij persoonlijk betreft, is mijn vader lang directeur geweest van een voorziening voor mensen met een handicap. Hierdoor weet ik dat een handicap een grote impact kan hebben op het leven. Als je dan door je omgeving aanvaard wordt en gezien wordt als ‘vol’ en dat ook in de media zo is, is dat een grote hulp denk ik.

Een opvallende nieuwigheid is het streefcijfer voor de frequentie waarmee personen met een handicap in beeld komen. Tot nu toe bestond dat enkel voor vrouwen en personen met een buitenlandse afkomst. Mevrouw Donders, vanwaar deze verandering?

Karen Donders: Dat is eigenlijk vrij makkelijk gegaan. De VRT heeft haar diversiteitsbeleid toegelicht aan het kabinet. De streefcijfers zijn daarbij al snel aan bod gekomen. Waar de VRT in het verleden zei van ‘we zien dat niet zo zitten’ (omdat er nu eenmaal een methodologisch probleem is, je met een klein percentage zit en er altijd nog een foutenmarge is), hadden we nu iets van ‘laat ons ons daarover zetten en dat toch doen’. Dus ja, soms is het ook dat de geesten wat moeten rijpen en ik denk dat dat hier het geval was.

Het streefcijfer is vastgelegd op 2%. Waarom juist dit cijfer?

Minister Dalle: 2% leek ons een goede stap voor deze beheersperiode. Enerzijds is dit een ambitieus getal. Dit omdat het voor de eerste keer is en andere streefcijfers aantonen dat het toenemen ervan vaak een werk van lange adem is. Anderzijds lijkt het ons nog wel een realistisch getal. Nu, ook in deze laten wij ons adviseren. We willen luisteren naar organisaties met expertise in het veld en het feit dat ook jullie, GRIP, 2% naar voren schoven, maakt dat het voor ons ook een aanvaardbaar percentage is in de ogen van diegenen die opkomen voor de belangen van personen met een beperking.

Karen Donders: Bij de VRT weten we uit ervaring dat als je een streefcijfer te hoog zet, dat makers afschrikt. Wij hebben ook zelf niet-officiële cijfers en die zitten nog lang niet aan 2%. We wilden graag een realistische doelstelling en waren blij dat jullie een realistisch getal naar voren schoven. Al zal ook om dit te bereiken hard gewerkt moeten worden.

In werkelijkheid heeft 14% van de bevolking een handicap of chronische ziekte. Is er nog een speling in het streefcijfer naar de toekomst toe?

Karen Donders: Het niet de gewoonte om in de looptijd van een beheersovereenkomst doelen aan te passen. Het is juist de bedoeling dat de beheersovereenkomst een vast kader biedt. Nu, het streefcijfer is geen maximum en als het op termijn hoger kan, dan moeten we daarvoor gaan. Ik wil ook benadrukken dat wij enkel zichtbare handicap meten. Wij mogen mensen die we uitnodigen niet vragen ‘ja, maar heb je nu een handicap of niet?’ Dat zou weinig respectvol zijn. Dus de 2% die wij meten, gaat echt over de mensen bij wie je zeker weet dat ze een handicap hebben.

Minister Dalle: Wat ik hoop, is dat de VRT er deze beheersperiode in slaagt om die 2% te bereiken, duurzaam te realiseren en dat we dan bij de volgende beheersperiode kunnen bekijken of de bar hoger mag. Ik hoop dat dat zal kunnen. Zo ja, is dat het teken dat er heel goed werk is geleverd. Ik ga er ook vanuit dat dat zo zal zijn, net zoals voor personen met een buitenlandse herkomst en voor vrouwen de bar telkens hoger is gelegd.

Ook nieuw in de beheersovereenkomst, is de vermelding van het woord ‘inclusief’ als het gaat om de manier waarop personen met een handicap worden afgebeeld. Wat verstaan jullie onder deze term?

Minister Dalle: Wat ik begrijp onder inclusie is ‘het integreren van personen met een beperking in programma’s en in duiding waarbij er geen enkele link is met de handicap’. Bijvoorbeeld een persoon met een beperking die geconsulteerd wordt als expert begroting. Dat is denk ik een interpretatie van inclusie die heel zinvol is en die verbredend en taboedoorbrekend werkt. Echter, ik ben van mening dat alleen inclusief werken ook niet voldoende is. Volgens mij zijn programma’s die exclusief over handicap gaan en zorgen voor een empathie-verbinding of die aandacht voor handicap creëren in een specifieke context, ook nuttig. Bovendien is elke persoon met een handicap verschillend. De ene zal het ene programmatype liever hebben, de ander het ander.

Karen Donders: Een programma als Down The Road blijft inderdaad waardevol. We onderzoeken de maatschappelijke impact ervan met onze studiedienst. De impact die dat programma heeft op de Vlaming, op vlak van empathie, inzicht verwerven - hoe partieel dat ook is - is gigantisch. Nu, inclusie betekent voor mij iets anders, exact wat de minister zegt. We moeten mensen laten zien zoals ze zijn en niet per se in functie van hun handicap, gender, etniciteit, enz. Als mediaorganisatie heb je daar een bijzonder belangrijke rol in. Ik vind dat wij op dat vlak al vrij goed bezig zijn, maar nog steeds heel wezenlijke stappen vooruit kunnen en moeten zetten.

Dat betekent wel dat we ook fouten moeten kunnen maken. We hebben dat in het verleden ook gedaan. Als je ziet wat er bijvoorbeeld fout is gelopen met iemand als Dalilla Hermans, dan kan en moet je daaruit leren. Als het gaat over diversiteit en inclusie is dat lerend proces bijzonder moeilijk geworden. Het is cruciaal dat we fouten kunnen maken en met ons hoofd al eens tegen de muur lopen; zolang we maar vooruitgaan en niet door verkramptheid ter plekke blijven trappelen. Op dit vlak is het dan ook belangrijk dat we de middenveldorganisaties aan onze kant hebben. Niet aan de kant van VRT op zich, maar aan de kant van de doelstelling die we willen realiseren.

Manieren om tot een correcte schermweergave van personen met een handicap te komen

Mevrouw Donders, de VRT onderneemt al heel wat om personen met een handicap voldoende en correct weer te geven in het aanbod (diversiteitsprijs, kernoverleg met partners,…). Zullen er nog bijkomende inspanningen gebeuren in het licht van de nieuwe doelstellingen?

Karen Donders: Er staat nog heel veel op het op het programma. Zo plannen we workshops in met programmamakers waarbij we vooral programma-specifiek tewerk zullen gaan. Ook werken we binnen de EBU, de European Broadcasting Union, samen met andere publieke omroepen die op dat vlak soms al wat verder staan dan ons en waarvan we proberen te leren. Voor marketingcampagnes zullen we ons meer en meer laten adviseren door bureaus met expertise op vlak van diversiteit en inclusie… Er zijn dus nog heel wat acties buiten de dingen die je opnoemt, al blijven die ook zeker op de agenda staan.

Minister, uw mediabeleid is natuurlijk breder dan de beheersovereenkomst. Zijn er nog initiatieven die uitgaan van de overheid om de frequentie en weergave van personen met een handicap in de (audiovisuele) media te verbeteren? Worden er bijvoorbeeld ook afspraken gemaakt met private en regionale televisiezenders?

Minister Dalle: De private zenders leggen wij niets op. Die hebben geen beheersovereenkomst met ons en wettelijk dat soort zaken verplichten is niet zo simpel. Hen proberen we vooral te sensibiliseren. De regionale omroepen ontvangen daarentegen ook middelen van de overheid en we zijn aan het bekijken of we ook met hen beheersovereenkomsten kunnen opstellen. In die gesprekken kunnen we zeker dit thema opnemen. Als we breder gaan, zijn er het sociaal charter van Mediarte en de beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en het Vlaams Audiovisueel fonds, waarin inclusie en non-discriminatie ook een rol spelen. Met Mediarte is er bovendien een overlegplatform opgericht dat dieper ingaat op deze thema’s. Mijn kabinet is daarin aanwezig en handicap komt er zeker aan bod. Nog breder is er het sectorconvenant dat vooral focust op tewerkstelling in de mediasector en natuurlijk is er ook het Gelijkekansenbeleid waarin de mediasector ook een plaats in heeft.

Personen met een handicap op televisie: andere actuele topics

Enkele maanden geleden verscheen in de krant dat de VRT op zoek is naar een schermgezicht met een handicap. Mevrouw Donders, kan u daar intussen al iets meer over zeggen?

Karen Donders: Het klopt dat we daarnaar aan het kijken zijn. We vinden dit belangrijk voor de herkenbaarheid van ons aanbod. Daar komen we weer aan het punt van dat inclusieve. Als we Vlaanderen willen informeren, inspireren en verbinden, is dat belangrijk. En niet alleen als het gaat om mensen met een beperking. Inclusie is een mindset en eenmaal die er is, geldt dat voor handicap, maar ook voor afkomst, geaardheid, leeftijd… Wel willen we de tijd nemen om de juiste mensen te vinden en die de coaching en training te geven zoals we dat bij alle schermgezichten doen. Ik denk ook dat niemand er baat bij heeft wanneer wij morgen iemand zouden droppen op het scherm waarvan velen zeggen: ‘dat is de persoon met de beperking van de VRT’. Wat wij willen horen is ‘Ha, het is…. Dat is toch een goede bij de VRT!’ en dat die persoon een beperking heeft, bijkomstig is.

Dat brengt ons bij de casting van personen met een handicap voor programma’s. Dit blijkt voor productiehuizen niet zo vanzelfsprekend, onder andere doordat zij niet de tijd of middelen hebben om tegemoet te komen aan de noden die personen met een handicap vaak hebben. Ook in contact komen met acteurs die een handicap hebben, blijkt moeilijk. Minister, is dit iets waarvoor u een rol weggelegd ziet bij de Vlaamse overheid?

Minister Dalle: Ik vind dat Karen een goede een uitspraak deed, die ook hier geldt. Namelijk dat diversiteit ook een mindset is en natuurlijk ga je soms bepaalde kosten moeten maken of zaken iets trager moeten doen. Echter, het is vooral een kwestie van mentaliteit. Waar een wil is, is een weg. Buiten de algemene ondersteuningsmaatregelen voor werkgevers die iemand met een handicap aanwerven, voorzien wij dus geen extra budgetten ofzo. Ik denk dat de meeste mensen met een handicap het ook niet leuk zouden vinden om zichzelf te zien als een grote kost voor het bedrijf. Dat is ook niet zo. Door hun ervaring en insteek kunnen zij een grote toegevoegde waarde hebben.

En om die mindset te veranderen vertrouwt u op de bestaande sensibilisatiemethodes?

Minister Dalle: Ik ben ervan overtuigd dat de tendens die in de samenleving aanwezig is om een meer correcte plaats te geven mensen met een handicap en die door beheersovereenkomst met de VRT ook nog eens extra in de kijker wordt gezet, ook een positief effect zal hebben op de private spelers en zeker ook op de productiebedrijven die met de VRT werken. Wat de laatsten betreft: mijn ervaring met producers is dat dat de mensen zijn die het meest inventief zijn om praktische problemen op te lossen. Het zou mij verwonderen als ze er niet in slagen om dit soort praktische vragen op te lossen.

Karen Donders: Diversiteit en inclusie is bij ons geen vrijblijvend praatje. We hebben daar contractueel afspraken rond met producenten. Ook binnen de VRT merk ik veel gelijkgezinden die op dat vlak stappen vooruit willen zetten. Ik heb het dan niet over de mensen die dag in dag uit bezig zijn met diversiteit en inclusie. Je merkt wel dat inclusie top of mind is. Er is een momentum en dat biedt opportuniteiten om te werken aan een meer inclusieve werkvloer enerzijds en meer diversiteit en inclusie in het aanbod anderzijds. Met betrekking tot het vinden van acteurs met een beperking: De kennis van welke mensen geschikt zijn, welke mensen beschikbaar zijn, die is er niet altijd bij de producenten zelf. Ik denk dat jullie daar als middenveldorganisatie ook een rol in kunnen spelen. Geef ons een lijstje met getalenteerde mensen door en wij verspreiden het richting onze producenten. Laten we daar samen naar kijken.

Daarbij aansluitend, in het buitenland zien we steeds vaker de tendens om, als er in fictie een personage een beperking heeft, dat personage ook te laten spelen door iemand die in werkelijkheid ook een handicap heeft. Minister, denkt u dat we daar ook in België naartoe kunnen groeien?

Minister Dalle: Ik ben daar redelijk voorzichtig in omdat ik denk dat inlevingsvermogen en empathie bij sommige mensen sterk aanwezig is en die dan ook in staat kunnen zijn om een bepaalde rol op te nemen die niet noodzakelijk de hunne is. Ook acteurs. Dit gezegd zijnde zou het natuurlijk mooi zijn dat mensen met een handicap ook vaak acteur zijn in een serie. Wat volgens mij het belangrijkste is, is dat personen met een beperking ook voorkomen op televisie, op een goede manier, onder andere in fictieprogramma’s en dat ze gespeeld worden door goede acteurs met of zonder handicap.

Tewerkstelling van personen met een handicap in de televisiesector

Ten slotte, een vernieuwde doelstelling in de beheersovereenkomst die nog niet is besproken, is de stijging van het aandeel werknemers met een handicap bij de VRT van1,8% naar 2%. Mevrouw Donders, lijkt u dit haalbaar? Zullen ook personen met een hoge ondersteuningsnood – langdurig – tewerkgesteld kunnen worden?

Karen Donders: Dat is een complexe problematiek. Er is zeker een mogelijkheid om op dat vlak nog stappen vooruit te zetten. Dat wordt ook gevraagd in de streefcijfers en er wordt veel tijd aan besteed. Anderzijds zitten we daar ook in een wettelijk kader dat dit niet altijd goed faciliteert. Nu, dat is een problematiek die breder is dan de VRT en breder dan de media. Op dat vlak is er nog werk aan de winkel. Dat jullie als belangengroep ook proberen te sturen op dat kader is ontzettend belangrijk.

Ans: Oké, met deze laatste uitspraak, die nogmaals de rol aantoont van alle drie de partijen - VRT, Vlaamse overheid en organisaties als GRIP - om tot een goed beleid rond de schermaanwezigheid van personen met een handicap te komen, ronden we dit gesprek af. Heel erg bedankt beiden voor dit boeiende gesprek!