Waarom er zo weinig personen met een handicap op televisie komen

VRT :diversiteitsprijzen en cijfers

Naar jaarlijkse gewoonte reikte de VRT gisteren de diversiteitsprijzen uit aan collega’s die diversiteit in hun productie een bijzondere plaats geven. Tegelijkertijd werden de diversiteitscijfers van het voorbije jaar gepresenteerd. Met 38,8 % vrouwen en 8%  nieuwe Vlamingen behaalt de VRT het zevende jaar op rij haar doelstellingen vastgelegd in de beheersovereenkomst met de Vlaamse regering. Voor leeftijdsdiversiteit behaalt de VRT 3,9% en voor de zichtbaarheid van personen met een handicap slechts 1,1%.  Voor deze twee laatste doelgroepen bestaan er echter geen streefcijfers.

Willen tv-kijkers geen handicap zien ?

Niettegenstaande dat 10 à 15% van de mensen zich ziek of met een handicap omschrijven, komen ze zo weinig in beeld. We vragen ons dus af hoe dit komt en wat er aan te doen is.
Een eerste verklaring zou kunnen zijn dat televisiekijkers niet graag mensen met een handicap zien op hun scherm. Uit de diversiteitsbarometer, dit is een jaarlijks online representatief onderzoek bij 15 , blijkt evenwel dat 71% van de ondervraagden het belangrijk vindt dat de VRT aandacht besteedt aan de noden en wensen van personen met een handicap.

Op TV is er misschien alleen plaats voor aantrekkelijke mensen. Zijn mannen en vrouwen met een beperking niet bekoorlijk genoeg? Maakt hun handicap, hetzij fysiek, hetzij verstandelijk hen niet aanlokkelijk of  boeiend? Het is wel zo dat mensen vaak op basis van hun uiterlijk beoordeeld worden maar hoe rijm je  dit dan met de krantenkoppen toen Steven Hawking vorig jaar overleed: ”De wereld is een prachtige mens en briljante wetenschapper kwijt”.

Misschien willen mensen met een handicap zelf niet op het scherm komen. Maar ook deze verklaring lijkt ons niet te voldoen.  We durven het aantal jongeren met down niet op de koffie vragen dat zich ingeschreven heeft om aan de derde reeks van Down the road deel te nemen.  We ontmoeten ook al heel wat jong universitair afgestudeerden met een beperking die dromen van een job op de VRT of gerust een schermzichtbare plaats als nieuwsanker zouden kunnen innemen. We gunnen het Bram Verbruggen de nieuwe weerman die begin februari door de VRT geïntroduceerd werd  maar BBC-kijkers zijn al jaren vertrouwd met Lucy Martin, een weervrouw met een beperking.

VRT: eigen producties en aangekochte programma's

Het aanbod van de VRT bestaat uit eigen en extern gemaakte  producties en aangekochte programma’s. Schermgezicht voor de eigen producties is iets waar de VRT zelf vat op heeft. Dat de VRT moet werken binnen een (beperkt) vastgelegd personeelskader dat begrijpen we, maar toch zien we nog heel wat ruimte en manieren om mensen met een handicap meer in beeld te brengen. Een jurist met een handicap kan gerust duiding brengen bij het nieuws en ook de gewone man of vrouw in de straat, met een handicap, kan een zinnige tussenkomst of mening geven als hij of zij hiernaar gevraagd wordt.

Voor de externe producties werkt de VRT samen met productiehuizen. Deze productiehuizen worden beter betaald als zij nieuwe programma’s voorstellen of maken met aandacht voor gender en nieuwe Vlamingen, zo helpen zij de VRT om haar streefcijfers te behalen. Wat programma’s betreft waarin personen met een handicap aan bod komen, zijn de Vlaamse tv-kijkers momenteel dus volledig afhankelijk van het al dan niet geïnteresseerd zijn van productiehuizen in deze doelgroep. Zo ontstonden er ondertussen een aantal formats waarin bijvoorbeeld jongeren met down centraal staan of IT in functie van handicap ingeschakeld wordt. Maar wij kijken ongeduldig uit naar kwalitatief sterke programma’s op basis van inclusieve formats waar handicap en niet-handicap samen aan bod komen. Kijkers zullen versteld  staan van welke boeiende programma’s mogelijk zijn, van wat we van elkaar kunnen leren, welke interessante interacties er zullen ontstaan. Je zou dus kunnen stellen dat meer diversiteit op het scherm voor boeiendere televisie zorgt en we daarom graag meer mensen met een handicap op het scherm zien. Maar de VRT heeft ook een belangrijke hefboom in handen om de kijk op handicap in beweging te brengen. Als openbare omroep bereikt de VRT een breed publiek waardoor zij kijkers in contact brengt met mensen die ze in hun dagelijkse leven niet zo vaak ontmoeten. Hoe meer vertrouwd handicap wordt, hoe minder vooroordelen en hoe gemakkelijker (sociale) contacten in het dagelijkse leven kunnen lopen.

1,1 % schermzichtbaarheid voor personen met een handicap

Het percentage van handicap op het scherm is de voorbije jaren nog nooit hoger geweest dan 1,1%. Het lijkt dus voor de VRT en de productiehuizen verdomd moeilijk om hier verandering in te brengen. Het argument dat er meer niet-zichtbare handicap op het scherm komt  dat niet gemeten kan worden is onvoldoende om het lage percentage goed te praten.

Onze voorstellen

Het vastleggen van een streefcijfer, zoals voor andere doelgroepen, en een grotere tewerkstelling     en/of betrokkenheid van personen met een handicap bij de media lijken ons manieren om meer personen met een handicap zichtbaar op het scherm te krijgen. De Vlaamse regering zal in 2020 met de openbare omroep een nieuwe beheersovereenkomst afsluiten. Door het opnemen van een streefcijfer van 2% schermzichtbaarheid handicap zal de druk op de VRT verhogen om bij de programmatie voldoende aandacht te hebben voor handicap.  We merken dat dit voor de zichtbaarheid van vrouwen en nieuwe Vlamingen via het opleggen van streefcijfers wel gelukt is. Maar ook op het vlak van tewerkstelling van werknemers met een handicap zou de VRT, zoals bij andere Vlaamse overheidsinstellingen, het percentage van 3% kunnen opgelegd worden. Hierbij zou kunnen overwogen worden om de VRT extra te subsidiëren in equivalent met de Vlaamse ondersteuningspremies (VOP). Maar het zijn nog witte raven, werknemers met een handicap die in de media  werken. Inclusieve programma’s maken vergt andere skills, kennis, deskundigheid, creativiteit en wie weet misschien wel dé ervaring van he t leven met een handicap.

Beste VRT, beste productiehuizen, in Vlaanderen wonen er genoeg mensen met een handicap die op tv willen komen, die willen meewerken en nadenken hoe ze meer betrokken kunnen geraken en zichtbaar worden. Spreek ze aan, start gewoon met enkele pop-up - creatieve denk tanken, zoek en vind talenten.  De VRT en de beoogde diversiteit zal er wel bij varen en Vlaanderen wordt dan een klein beetje inclusiever.