Het nieuwe Vlaams Mensenrechteninstituut van Bart Somers roept vragen op

De Vlaamse Regering stopt de samenwerking met Unia en er komt een nieuw Vlaams Mensenrechteninstituut (VMRI). GRIP is bezorgd dat mensen met een handicap minder beschermd zullen worden tegen discriminatie.

De Vlaamse Regering kiest ervoor om binnen de eigen bevoegdheden het bestrijden van discriminatie en het promoten van mensenrechten zelf te gaan organiseren. Concreet betekent dit een uitstap van Vlaanderen uit het interfederale gelijke kansenorgaan Unia en de oprichting van een nieuw Vlaams Mensenrechteninstituut (VMRI). Dit wil Vlaams minister van Gelijke Kansen Bart Somers realiseren tegen 15 maart 2023.

Hier is al veel over gezegd en geschreven. GRIP blijft bezorgd dat mensen met een handicap minder vlot hun weg zullen vinden naar dit nieuwe instituut. Maar ook dat dit instituut minder sterk in de schoenen zal staan om naar de rechtbank te stappen.

Ministers Somers verdedigt natuurlijk zijn plan. Het klopt: het is niet uitgesloten dat het VMRI (Vlaams Mensenrechteninstituut) naar de rechtbank kan stappen. Maar dit is toch een minder sterk mandaat in vergelijking met Unia. En het klopt: er komt een geschillenkamer die ook de puntjes op de i zal zetten. Maar het valt nog af te wachten wat hier de impact van zal zijn.

Samen met een aantal andere middenveldorganisaties organiseerde GRIP hierover een webinar op 15 juni 2022. Daar gaf ook de voorzitter van GRIP, Luc Demarez, een toelichting. Lees ook over onze bezorgdheden op dewereldmorgen.be.

Op 1 juli stemde de Vlaamse Regering officieel in met de oprichting van het nieuwe Vlaamse Mensenrechteninstituut (VMRI).

Een sterk beleid voor mensenrechten

GRIP wil een sterk beleid voor mensenrechten van personen met een handicap (doelstelling 6 uit ons meerjarenplan 2022|2026). Het wettelijk vastleggen van mensenrechten (VN-handicapverdrag, Belgische grondwet…) betekent niet automatisch dat deze rechten ook worden waargemaakt. Voor GRIP zijn 2 zaken daarom belangrijk:

• een sterk gelijkekansenorgaan (equality body) dat slachtoffers van discriminatie bijstaat;
• een onafhankelijk monitororgaan dat de toepassing van het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VRPH) opvolgt.

Tot nu toe zaten deze beide samen bij Unia. Daarom werkt GRIP ook nauw samen met Unia, bijvoorbeeld door deelname aan de begeleidingscommissie.

Zowat iedereen uit bezorgdheden

Dat Vlaanderen zich zal terugtrekken uit Unia voor de behandeling van klachten over discriminatie is een politieke beslissing die vastgelegd is in het regeerakkoord. De oprichting van een Vlaams Mensenrechteninstituut  roept evenwel heel wat bezorgdheden op wat betreft de ondersteuning en bescherming van slachtoffers van discriminatie.  

GRIP gaat hierover in overleg met het kabinet van minister Bart Somers en werkt samen met een grote groep betrokken middenveldorganisaties. GRIP onderschrijft het gemeenschappelijk standpunt van de middenveldorganisaties.

Ondertussen is advies uitgebracht bij het voorstel van decreet. Toegenomen versnippering, te vrijblijvend en te weinig slagkracht. De adviesraden sparen hun kritiek niet. Sommige adviesraden, zoals de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV), vragen de Vlaamse Regering zelfs de terugtrekking uit Unia ongedaan te maken.

GRIP werkte mee aan het advies van NOOZO, de Vlaamse adviesraad handicap. Ook NOOZO twijfelt eraan of de ambities van dit nieuwe Mensenrechteninstituut zullen worden waargemaakt.

En ook de Raad van State deelt duidelijk een aantal van onze bezorgdheden. We verwachten dan ook dat de Vlaamse Regering hier rekening mee houdt.

Een stap achteruit voor de bescherming tegen discriminatie en schendingen van mensenrechten

Wanneer we de plannen doornemen voor het nieuwe Vlaams Mensenrechteninstituut, vreest GRIP een achteruitgang in de bescherming van burgers die met discriminatie te maken krijgen. Er is een lange reeks van vragen en bezorgdheden, de voornaamste zijn:

• Door de opsplitsing tussen het Vlaamse en het federale komt er versnippering. Dit zorgt voor verwarring en verlies van expertise. Er is wel sprake van een eenheidsloket, maar dat wordt niet duidelijk genoeg uitgewerkt.
• Het VMRI krijgt een zwakker mandaat om in rechte op te treden en kan het slachtoffers niet ondersteunen om indien nodig naar de rechtbank te stappen.
• Slachtoffers van discriminatie dienen vlot hun weg te vinden naar het gelijkekansenorgaan dat hen kan bijstaan. Het is onduidelijk hoe het nieuwe instituut laagdrempeligheid en fysieke toegankelijkheid zal garanderen.

Aandacht voor de uitvoering van het VN handicapverdrag

In 2011 kreeg Unia de opdracht om de uitvoering van het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VRPH) te bevorderen, te beschermen en op te volgen. Het aanstellen van een onafhankelijke instantie die de uitvoering van het VRPH opvolgt, is een verplichting die is vastgelegd onder het art. 33.2. Het is de bedoeling dat het VMRI dit zal overnemen van Unia wat betreft de Vlaamse bevoegdheden en dat Unia zijn opdracht behoudt op federaal vlak.

Het is absoluut nodig dat er aan het VMRI specifieke middelen worden toegekend om deze opdracht uit te voeren. GRIP dringt ook aan op het verzekeren van de betrokkenheid van het brede maatschappelijke middenveld, waaronder van verenigingen met een handicap. Het VN-Verdrag stelt dit voorop. Bij Unia gebeurt dat nu via een begeleidingscommissie (waar GRIP lid van is).