Federaal regeerakkoord & handicap

Minister met een handicap

GRIP pleit voor de realisatie van het recht op een menswaardig inkomen. Belangrijke bevoegdheden hiervoor, zoals de sociale zekerheidsuitkeringen en de sociale bijstandsuitkeringen, liggen op federaal niveau.

Eindelijk zijn er nu een federale regering en een regeerakkoord en kunnen we vooruitblikken. Opvallend: de minister voor personen met een handicap die de bevoegdheden heeft over de inkomensvervangende tegemoetkoming en de integratietegemoetkoming, Rob Beenders, heeft zelf een handicap. Frank Vandenbroucke behoudt Volksgezondheid, Sociale Zaken en krijgt er Armoedebestrijding bij. Beide ministers zijn van Vooruit.

Samenstelling en bevoegdheden van de federale regering.

Duo-interview met experten

Wat zullen de plannen van de federale regering betekenen voor personen met een handicap of een chronische ziekte?

We vuurden onze vragen af op twee experten: 

Anne Van Lancker en Jos Wouters

Anne Van Lancker schreef een paar jaar geleden samen met Viviane Sorée een Europees rapport over hoe in ons land de sociale bescherming eruitziet voor personen met een handicap.

Momenteel is Anne voorzitster van Decenniumdoelen. In een persbericht reageerde Decenniumdoelen verontrust op het federale regeerakkoord.

Jos Wouters volgde jarenlang voor het Gebruikersoverleg Handicap en Arbeid het tewerkstellingsbeleid op en volgt nog steeds als vrijwilliger het beleid rond werk en inkomen op. Hij is ook Bestuurslid van GRIP. 

Laten we beginnen met de reactie vanuit armoedeorganisaties. Die vrezen dat de armoede in ons land zal groeien door de regeringsplannen. Anne, kan je dat toelichten?

Anne: “Onder de vorige regering is de armoede in België gedaald. Dat komt omdat er toen geïnvesteerd is in de verhoging, bovenop de index, van de sociale minima zoals het leefloon, de inkomensvervangende- en de integratietegemoetkoming, de minimum pensioenen en werkloosheidsuitkeringen. Gelukkig is de indexaanpassing van de uitkeringen overeind gebleven, maar de welvaartsenveloppe is gesneuveld in de onderhandelingen. Die zorgt ervoor dat de uitkeringen niet te sterk achterophinken ten opzichte van de lonen.

Sinds 2008 worden de sociale minimumuitkeringen opgetrokken, de laatste jaren met 2% gemiddeld elke 2 jaar. Zonder die welvaartsaanpassingen zouden de werkloosheidsuitkeringen 20% lager liggen dan vandaag, de ziektuitkeringen 16% en de minimumpensioenen 17%.

Omdat veel uitkeringen nog steeds onder de armoedegrens liggen is die welvaartsenveloppe dus een erg belangrijk instrument in de strijd tegen armoede. Die valt nu weg.”

Hoe problematisch is het dat de welvaartsenveloppe wegvalt?

Jos: “Onder de vorige regering werden de inkomensvervangende tegemoetkoming en het leefloon viermaal 2% opgetrokken boven index. Dat was absoluut nodig. Daar is geen sprake meer van in het regeerakkoord. Buiten een kleine passage op pagina 40 in het regeerakkoord die ruimte laat voor aanpassingen buiten de index. Maar als je eerst de welvaartsenveloppe leegmaakt dan schiet er bijna niets over, en kan je ongeveer geen verhoging meer toekennen boven index … ik heb de indruk dat het om een dode mus gaat.”

Anne: “Het regeerakkoord wil ook het geheel van de sociale bijstand en andere sociale voordelen plafonneren en opnemen in een centraal register, zogenaamd “om excessen te voorkomen”. Maar vele van die sociale voordelen zijn net in het leven geroepen omdat de uitkeringen niet volstaan om de kosten van het leven te dekken. Gelukkig zijn de voordelen die verband houden met de ziekteverzekering van deze plafonnering uitgesloten.”

Jos: “Ik maak me wel zorgen over die sociale voordelen. De nieuwe regering wil het verschil tussen loon en uitkeringen 500 euro groot maken. Ze doen dat door de uitkeringen (bijna) niet meer boven index te laten stijgen maar OOK door sociale voordelen in rekening te brengen en die voordelen niet te ruim toe te kennen. Maken ze voor personen met een handicap een uitzondering? Dat is voor mij niet duidelijk. Het gevaar bestaat dat deze sociale voordelen niet alleen worden geplafonneerd, maar ook worden afgetrokken van de uitkering (want dat is eigenlijk een verborgen inkomen). Er wordt dan wel niet expliciet gesproken over de inkomensvervangende tegemoetkoming, de tekst stelt me toch niet gerust.”

Anne: “Wat wel positief is, is dat in de toekomst sociale voordelen (zoals bijvoorbeeld het sociaal energietarief of de verhoogde tegemoetkoming) zullen toegekend worden niet enkel op basis van het statuut, maar ook op basis van het bescheiden loon. Daardoor zullen mensen die terug aan de slag gaan niet in één klap sommige sociale voordelen kwijtspelen.

De beperking van de werkloosheid in de tijd zal er wel voor zorgen dat zowat 85.000 mensen die nu langdurig werkloos zijn in de bijstand terecht zullen komen waar de uitkeringen nog lager zijn, of zelfs volledig uit de boot vallen als er in het gezin nog een inkomen is.”

Internationaal onderzoek wijst erop dat beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd meer armoede tot gevolg kan hebben. Ook bij werkloosheid is het statuut samenwonenden een probleem, toch? Net als armoedeorganisaties, vrouwenorganisaties en experten kaart GRIP aan dat het statuut samenwonenden mensen harder de armoede induwt. Hoe zien jullie dat en wil de regering er iets aan doen?

=> Lees meer over dit onderzoek: “Beperken van werkloosheidsuitkering in tijd: gevolgen voor tewerkstelling, armoede, huwelijk en gezondheid” 

Jos: “Die aandacht is terecht. En let op: in de bijstandsuitkeringen speelt de prijs van de liefde nóg harder dan bij werkloosheidsuitkeringen, ziekte-uitkeringen en pensioenen. Leefloon en inkomensvervangende tegemoetkomingen kunnen zelfs volledig op nul komen als het inkomen van de partner te hoog is. Dit heeft ook tot gevolg dat mensen volledig afhankelijk worden van hun partner.”

Anne: “Veel van de maatregelen wijzen erop dat de nieuwe regering elke ambitie om alle sociale uitkeringen boven de armoedegrens te trekken heeft laten varen.”

Jos: “Het is belangrijk om ook de effecten op lange termijn te bekijken. Neem nu de pensioenen. Mensen met een handicap werken vaker deeltijds en hebben vaak ook geen rechte loopbanen. Dan is de opbouw van rechten moeilijker want je moet meer jaren bewijzen. Het is dus opletten welk effect de pensioenhervormingen bijvoorbeeld zullen hebben. We kunnen dat niet precies inschatten momenteel. Er is nog veel onduidelijkheid.”

Moeten de pensioenplannen ons zorgen baren?

Anne: “Ja, zeker. Volgens hoe we het nu begrijpen, worden periodes van ziekte in de toekomst niet gelijkgesteld voor het behalen van de voorwaarde om 35 loopbaanjaren gepresteerd te hebben van 156 dagen en van 7020 dagen. 8 op 10 gepensioneerden die niet aan 35 loopbaanjaren van 156 gewerkte dagen en 7020 dagen komen zijn vrouw. Zij werken vaak deeltijds en worden de dupe van de pensioenmalus bij vervroegd pensioen. Ook langdurig zieken worden het slachtoffer. Dat betekent dat ze vanaf 2026 2% minder pensioen ontvangen per jaar vervroegde uittrede; vanaf 2030 wordt dat 4% minder en vanaf 2040 zelfs 5% minder.”

Jos: “Natuurlijk kijken we uit naar verdere discussie hierover en hopen we dat de plannen nog aangepast worden. Het is ook belangrijk dat beleidsmakers zich nog meer realiseren dat personen met een handicap een grote groep zijn. Mensen met een chronische ziekte zijn óók te beschouwen als mensen met een handicap.”

Personen met een handicap hebben momenteel al een groter armoederisico dan personen zonder handicap. Vrezen jullie dat die kloof nog zal toenemen?

Anne: “Als mensen met een handicap moeten leven van een bijstandsuitkering, kunnen deze maatregelen zeker de kloof nog vergroten. Het valt wel op dat het regeerakkoord milder is voor wie een handicap heeft dan voor andere mensen die van een uitkering leven.

Zo belooft het akkoord dat de cumulregel van inkomen uit arbeid en een uitkering zoals de inkomensvervangende- en de integratietegemoetkoming zal verbeterd worden en zal evolueren naar een getrapt systeem. Om de opstap naar werk te stimuleren, wordt voor personen met een handicap een bepaald bedrag van het arbeidsinkomen vrijgesteld. De cumulregeling voor de integratietegemoetkoming met uitkeringen na tewerkstelling wordt verbeterd, zodat een periode van tewerkstelling niet leidt tot verlies van de integratietegemoetkoming. Benieuwd hoe dit er in de praktijk zal uitzien.”

Jos: “Het is positief dat men ervoor wil zorgen dat je meer inkomen zal krijgen als je vanuit een situatie met inkomensvervangende tegemoetkoming gaat werken. Problematisch blijft dat als je terugvalt op een andere uitkering (werkloosheid of ziekte) dat de verrekening met je inkomensvervangende tegemoetkoming een grote terugslag betekent in inkomen. En ook bij de overgang van loon naar inkomensvervangende tegemoetkoming wordt er niet geregeld dat je voldoende inkomen overhoudt. Althans: ik lees daarvan niets in het regeerakkoord.”

Anne: “Er is ook een specifieke, weliswaar kleine enveloppe in de plaats van de welvaartsenveloppe, die zal gebruikt worden om de uitkeringen van de meest kwetsbaren te verhogen. Daar vernoemt het regeerakkoord de uitkeringen van personen met een handicap, of met een ziekte-uitkering of een uitkering voor arbeidsongevallen of invaliditeit. Hier kan het sociaal overleg dus nog een positieve rol spelen om sommige uitkeringen voor mensen met een handicap te verhogen.”

Zijn er punten in het regeerakkoord die jullie nog niet hebben genoemd die ook het leven van personen met een handicap zullen ondersteunen?

Anne: “Op het vlak van gelijke kansen voor personen met een handicap staan er wel enkele positieve maatregelen in het regeerakkoord.

Bijvoorbeeld over digitale geletterdheid. Onze samenleving digitaliseert almaar sneller. Sommige mensen, onder wie zeker ook kwetsbare mensen zoals ouderen en personen met een handicap, zijn echter niet allemaal even snel mee met die digitalisering, waardoor ze riskeren de nodige hulp niet te krijgen. Daarom stelt het regeerakkoord dat de dienstverlening, naast digitaal, ook fysiek en telefonisch gegarandeerd en toegankelijk moet blijven. Openbare diensten moeten permanenties organiseren en daarnaast ook minstens 1 maal per week, op afspraak, de burger te woord kunnen staan. 

Verder belooft het akkoord ook dat er zal geïnvesteerd worden in beter toegankelijke openbare gebouwen en openbaar vervoer. Dat zijn eisen die de organisaties die mensen met een handicap verdedigen al jaren stellen. Hopelijk worden die wensen nu werkelijkheid.”

Jos: “Dat zijn natuurlijk belangrijke punten en het is terecht dat de nieuwe regering er aandacht aan wil besteden. Je vindt die op pagina 83 onder de titel ‘personen met een handicap’. Anderzijds valt me op dat gelijke rechten en gelijke kansen voor personen met een handicap te veel beperkt lijkt te worden tot toegankelijkheid. Ik betreur het ook dat het VN-Verdrag Handicap niet genoemd wordt. Hoe zal de regering bijvoorbeeld de aanbevelingen van het VN-Comité uitvoeren? Zal de overheid inclusie echt als uitgangspunt nemen? Neem nu tewerkstelling van personen met een handicap bij de federale overheid zelf. Dat tewerkstellingscijfer zou 3% moeten zijn maar dat haalt men al jaren niet. (In 2023 was het cijfer 1,4% wees het rapport 2023 van de Commissie voor de Inclusie van Personen met een Handicap (CIPH) uit.

In dit regeerakkoord staat er op pagina 82: “De federale overheid voert, met inachtneming van de Europese richtlijnen, een competentiegericht en proactief personeelsbeleid waarbij ‘de beste persoon op de beste plaats’ de stelregel is. De publieke sector moet inzake personen met een handicap het voorbeeld geven: we implementeren sancties waar de voorziene richtcijfers in deze structureel niet gehaald worden”. Het is positief dat men een stok achter de deur wil hebben om meer mensen met een handicap tewerkgesteld te krijgen binnen de eigen overheidsdiensten. We kijken uit naar de maatregelen waarmee men het cijfer wil opkrikken. Maar daarnaast is het ook belangrijk dat het over echte volwaardige tewerkstelling op gelijke voet met ander personeel bij de overheid gaat. Tewerkstelling in maatwerkbedrijven zou hiervoor niet mogen meetellen. De vorige regering heeft uitbesteding aan maatwerkbedrijven wél laten meetellen. Ik hoop dat dit wordt teruggedraaid. 

Tot slot: in het regeerakkoord staat ook dat men het bestrijden van discriminatie belangrijk vindt … maar bij de instelling die daarrond bezig is, worden de vleugels geknipt. Unia krijgt 25% minder geld. Dat begrijp ik niet. En volgens mij zal dit voor personen met een handicap geen goede zaak zijn.”

Heel wat om op te volgen dus. Bedankt Anne en Jos, om een aantal plannen van de nieuwe federale regering toe te lichten!