Tien Rode Lichten

De conceptnota voor de hervormingen in de VAPH-sector bevat veel zinnen die vragen, bedenkingen en bezorgdheden oproepen. Op heel wat punten dreigen we achteruit te gaan met het recht op ondersteuning en persoonlijke autonomie.

Van bij de eerste lezing en analyse van de conceptnota zagen we dat er verkeerde wegen ingeslagen worden. In plaats van de toegang tot een eigen budget te vergroten, zullen groepen mensen niet meer in aanmerking komen voor een eigen budget. In plaats van de mogelijkheden om minder afhankelijk te zijn van zorgorganisaties te versterken, zullen mensen juist méér afhankelijk worden van wat zorgorganisaties bieden.

We hoorden echter vaak “dat de tekst nog vaag was”, “dat ze nog moest worden uitgewerkt”, en “dat mensen met een handicap betrokken zouden worden bij de uitwerking van de conceptnota”. Voor die uitwerking werd er een traject uitgestippeld met 15 besloten werkgroepen waar ook specifieke personen met een handicap en verenigingen voor werden uitgenodigd. Sinds begin oktober lopen die werkgroepen, maar verenigingen van personen met een handicap vinden blijkbaar niet dat ze gehoord worden. Drie verenigingen startten een campagne en een petitie die in een mum van tijd gesteund werd door meer dan twintig andere verenigingen. Op 3 december 2025 vond er een actie plaats op het Martelaarsplein.  

Om op de vele vragen een antwoord te bieden, organiseerden Dito en Kannet op 4 december een webinar waarin Vincent Boulanger en Kathrine Goffart van het kabinet Welzijn vragen beantwoordden. De antwoorden riepen weer nieuwe vragen op, merken we.        

Wat er beoogd wordt en wat men precies wil doen, blijft voor sommigen vaag. Vanuit GRIP hebben we daarom tien hervormingen op een rij gezet die we absoluut niet oké zouden vinden. Deze wegen mag men absoluut niet inslaan, vinden we. Deze pistes leiden volgens ons immers naar afbraak van het recht op ondersteuning, inclusie, autonomie en het principe dat de stem van de persoon met een handicap centraal moet staan. Dus, ondanks de "vraagtekens" kunnen we wel een aantal "uitroeptekens" naar voor brengen.  

In dit artikel geven we deze tien aandachtspunten of “Rode Lichten” weer die we op dit moment zien vanuit het perspectief van mensenrechten. 

10 Rode Lichten

1. Zorgniveau 1

Mensen met lagere of matige ondersteuningsnoden uitsluiten van Persoonsvolgend Budget (PVB) kan niet (zorgniveau 1). Dit ontneemt hen de mogelijkheid die er nu wel is om aanspraak te maken op een eigen budget en de bijhorende bestedingsmogelijkheden waaronder persoonlijke assistentie, wat hun autonomie vergroot. Als de cesuur (= de grens) tussen rechtstreeks toegankelijke hulp en niet-rechtstreeks toegankelijke hulp opschuift naar boven, dan komt iedereen die eronder valt niet in aanmerking voor een eigen budget. Verschuiven van de cesuur naar boven zou dus betekenen dat je de kansen van al deze mensen op een onafhankelijk leven vermindert.

2. Bestedingsmogelijkheden

De bestedingsmogelijkheden die er momenteel zijn moeten behouden blijven. Volgens de analyse van GRIP wil men bestedingsmogelijkheden afschaffen / beperken. Maar we zien geen bestedingsmogelijkheden die niet oké zouden zijn. Het is juist doordat mensen veel vrijheid hebben om zelf te kiezen wie ze betalen met hun budget, waarvoor, wanneer, waar en op welke manier, dat ze ondersteuning op hun maat kunnen regelen. Mensen die nog extra ondersteuning nodig hebben bij keuzes en beslissingen hoe ze het budget besteden, mogen daarom niet worden uitgesloten van een PVB.  

3. Doeltreffendheidsonderzoek

Geen verplicht doeltreffendheidsonderzoek van hoe je je huidige budget besteedt. De conceptnota stelt dat men verplicht een doeltreffendheidsonderzoek wil laten uitvoeren als je een hoger budget wil aanvragen. Maar of je je budget wel efficiënt besteedt, daar beslissen mensen zelf over. Het zijn persoonlijke keuzes, die met de tijd kunnen veranderen. Voor je heb weet moeten we alles verantwoorden: wat we allemaal gedaan hebben en waarom. Een persoon zonder handicap moet zich ook niet verantwoorden over wat hij in het leven doet en of dat doeltreffend is, zelfs als deze moet leven van een overheidssteun. Dit is ook een schending van de privacy, en een aantasting van de waardigheid van de persoon.

4. Persoonlijke assistentie

Geen beperking van keuzevrijheid voor persoonlijke assistentie en wie je persoonlijke assistent kan zijn. Men wil het beroep van persoonlijke assistent aantrekkelijker maken en meer kwaliteit garanderen, staat er in de conceptnota. Hoe wil men dit concreet doen? Wil men er diplomavereisten aan gaan koppelen? Wil men assistentie enkel vanuit erkende zorgorganisaties laten gebeuren? Veranderingen mogen niet leiden tot achteruitgang van wat kan in het huidige systeem.

5. Zorgniveau 3

Mensen met complexe meervoudige ondersteuningsnoden uitsluiten van PVB kan ook niet (zorgniveau 3). Iedere persoon met een handicap ongeacht zijn of haar ondersteuningsnood heeft recht op een inclusief leven in de maatschappij met de gepersonaliseerde ondersteuners die daarvoor nodig zijn. Je mag mensen de facto niet automatisch uitsluiten van een eigen budget en de mogelijkheden die daaraan gekoppeld zijn. Dit is discriminerend en mensen worden zo ook uitgesloten van mogelijkheden zoals persoonlijke assistentie.

6. Prioriteitengroepen 2 en 3

Men moet perspectief op een eigen budget blijven opbouwen voor iedereen op de wachtlijst. In de conceptnota wordt het recht op een eigen budget en de daarmee gepaard gaande eigen regie en mogelijkheden losgelaten voor de mensen in prioriteitengroepen 2 en 3. Ook personen met een handicap in prioriteitengroep 2 en 3 hebben echter recht op ondersteuning via een eigen budget om net als mensen zonder handicap menswaardig in de maatschappij te leven en zelf te beslissen over hun ondersteuning. Men mag niet zomaar groepen achterlaten.

7. Kinden en jongeren

Er moet perspectief blijven op uitvoering decreet persoonsvolgende financiering voor kinderen en jongeren. Het huidige PVF-decreet is van toepassing voor kinderen. Alle kinderen zouden dus een eigen budget moeten krijgen met alle keuzemogelijkheden en eigen regie die daarmee samenhangen. Uit de conceptnota blijkt dat dit men dit loslaat. Het niet uitvoeren van dit principe fnuikt de evolutie naar inclusie van kinderen. Het gros van de VAPH-middelen blijft aanbodsgefinancierd naar voorzieningen gaan, wat de toegang tot een budget in eigen handen verkleint en daardoor de mogelijkheden om inclusief in de maatschappij op te groeien.

8. Inschaling en budgethoogte

Iedereen moet bij aanvraag voor een budget of aanvraag voor een hoger budget een inschaling en budgetcategorie blijven krijgen. En een brief van de overheid met een erkenning ‘je hebt recht op een PVB’ en de budgethoogte. Het parlementaire voorstel van decreet over de toeleidingsprocedure PVB en de conceptnota van de regering schrappen dit principe. Niet enkel krijgen mensen geen duidelijkheid en perspectief over wanneer ze een budget krijgen. Ze zullen ook niet meer weten hoeveel budget ze zullen krijgen om hun ondersteuning in te vullen. Dus niet enkel zonder uitzicht wanneer maar ook zonder zicht op de inhoud en hoeveelheid van de ondersteuning. Ze gaan geen flauw idee meer hebben welke toekomstige ondersteuning zij gaan kunnen organiseren. Dit wordt zelfs niet meer geschetst.

9. Verhaalmogelijkheden

De huidige verhaalmogelijkheden in de aanvraagprocedure moeten behouden blijven: heroverwegingscommissie en arbeidsrechtbank voor zowel prioriteitengroep als budgetcategorie. Volgens onze analyse verdwijnen er door de tweefasenaanpak in het voorstel van decreet toeleidingsprocedure verhaalmogelijkheden voor prioritering en inschaling en budgetcategorie. Achteruitgang in verweermogelijkheden kan niet, stellen ook NOOZO, VMRI en Vlaamse Raad WVG. Dit is ook schadelijk voor elke democratie en creëert een te grote machtspositie voor de uitvoerende macht, hetgeen Vlaanderen niet vooruit helpt.

10. Ondersteuningsplan

​Ondersteuningsplan moet voor iedereen behouden blijven in de aanvraag. Momenteel is het ondersteuningsplan de stem van de persoon met een handicap over welke ondersteuning nodig is en hoe dringend dit is. Hierin komen het meest de individuele behoeften en noden naar voor die prioritair zouden moeten zijn. Dit mag je niet afschaffen. De persoon wordt zo monddood gemaakt. Vraagverheldering los van de aanvraagprocedure zou optioneel mogelijk blijven, maar de juridische waarde vermindert aangezien dit niet meer in de aanvraagprocedure vervat zit.

Hoe dan wel?

We geloven graag dat er veel goede ambities zijn om de wachtlijsten weg te werken. Maar we geloven niet dat de oplossingen die bedacht werden, een antwoord bieden op de uitdagingen. Tekorten aan ondersteuning oplossen moet hand in hand gaan met personen met een handicap meer in handen geven om zelf hun leven en ondersteuning vorm te geven. Een eigen budget op maat van de ondersteuningsnood met brede bestedingsmogelijkheden waaronder persoonlijke assistentie is daarvoor essentieel gebleken.

De publicatie van een conceptnota met ingrijpende hervormingen waar mensen met een handicap niet bij geconsulteerd werden, heeft verenigingen van personen met een handicap, en ook GRIP als vereniging die opkomt voor de mensenrechten van mensen met een handicap in de verdediging geduwd. “We laten 40 jaar strijd voor eigen regie over de ondersteuning en over ons eigen leven niet zomaar uitwissen”, stellen mensenrechtenactivisten met een handicap van het eerste uur binnen GRIP.

We beargumenteren dan ook waarom het geen goede plannen zijn, welke afbraak we niet willen, welke hervormingen geen stap vooruit zijn. Ook al vragen velen onder ons zich af: “moeten we nu na al die jaren nog altijd herhalen waarom een eigen budget en persoonlijke assistentie zo belangrijk zijn?”

We vinden het jammer dat we in een negatieve en conflictueuze sfeer worden gezet. We zouden liever meebouwen aan een sterker recht op ondersteuning waardoor mensen en families niet jarenlang zonder ondersteuning zitten of afhankelijk zijn van wat vergunde zorgaanbieders kunnen en willen bieden.

We hebben een visie op hoe het anders kan. Volgens ons wordt het onder meer hoog tijd om het recht op ondersteuning sterker te verankeren in de wetgeving. Het decreet persoonsvolgende financiering zou een verband moeten leggen tussen het erkennen van het individuele recht op een persoonsvolgend budget en het vrijmaken van de nodige middelen binnen de regering om die rechten ook te realiseren. Lees: mensen die een erkenning hebben voor een eigen budget voor ondersteuning van het VAPH zouden dat budget ook meteen moeten krijgen in plaats van op de wachtlijst te worden geparkeerd. Mensen die op pensioenleeftijd zijn gekomen belanden toch ook niet jarenlang op een wachtlijst om hun pensioen te krijgen?