Tussen loon en tegemoetkoming

Nieuw(s) onder de zon?

GRIP wees in eerdere webpublicaties “Loont het om te werken?” en “Werken moet lonen” op een belangrijk inzicht: de veronderstelling dat werken niet loont, is hardnekkig. We maken op basis van concrete regelgeving die vandaag van kracht is duidelijk dat werken loont. Die regelgeving toont aan dat dit in veel gevallen geldt, voor mensen die een Inkomensvervangende Tegemoetkoming (IVT) ontvangen.

Parels in het beleid?

De IVT compenseert het verminderde verdienvermogen dat voortvloeit uit een handicap. Het is geen forfait dat automatisch verdwijnt zodra iemand aan het werk gaat. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, kan de IVT in veel gevallen worden gecombineerd met inkomsten uit arbeid. Door de complexiteit van de regelgeving gaan nuances in de praktijk echter gemakkelijk verloren. Dat leidt tot hardnekkige misvattingen, zoals “wie werkt, verliest altijd zijn IVT” of “je houdt niets over als je werkt: zelfs je blauwe parkeerkaart of PVF niet”. Dergelijke uitspraken werken ontmoedigend en weerhouden mensen ervan om na te gaan wat in hun eigen situatie mogelijk is. Drie bestaande parels van beleidsinstrumenten tonen nochtans duidelijk aan dat werken voor IVT-gerechtigden vandaag wél lonend kan zijn. 

Tegelijk stellen we vast dat het voor alle betrokkenen in het veld een zoektocht blijft om deze beleidsmatige parels te vinden. Ook de correcte toepassing van het systeem blijkt niet evident. In de uitvoering komen wel eens menselijke fouten of foutieve interpretaties voor.

Omzendbrief Demir (C–2018/40019)

Een eerste parel is Omzendbrief Demir (C–2018/40019). Deze omzendbrief schetst een richtinggevend kader voor de beoordeling van arbeidspotentieel. Administraties handelen daarbij best uniform, transparant en rechtszeker. De omzendbrief bevestigt dat arbeidsparticipatie wordt aangemoedigd en dat het opnemen van werk niet leidt tot automatische stopzetting van de IVT.

“[…] de omzendbrief is erop te wijzen dat werken geen doorslaggevend argument is om de erkenning van de vermindering van het verdienvermogen tot 1/3 of minder in het stelsel van de inkomensvervangende tegemoetkoming te weigeren, omdat het hebben van werk immers niet noodzakelijk impliceert dat de persoon een 2/3 verdienvermogen heeft, noch dat de toekomstige kansen op de algemene arbeidsmarkt niet beperkt zouden zijn" –  uittreksel uit het wetenschappelijk onderzoek: Dumont, e.a.; (2024). Definitie en beoordeling van verdienvermogen inzake inkomensvervangende tegemoetkoming. Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid.

Artikel 37 van het Algemeen Reglement op de Sociale Zekerheid (ARS)

Daarnaast speelt artikel 37 van het Algemeen Reglement op de Sociale Zekerheid (ARS) een rol. Deze bepaling maakt het mogelijk om bepaalde arbeidsinkomsten te behandelen alsof ze voortkomen uit een bijberoep. In de praktijk betekent dit dat slechts een beperkt deel van het loon uit de zelfstandige activiteit in bijberoep wordt meegerekend bij de berekening van de IVT. Dit maakt een geleidelijke, gedeeltelijke tewerkstelling mogelijk, zonder dat men wordt geconfronteerd met een sterke inkomensdaling. Dit mechanisme vormt een belangrijke buffer: wie de stap naar werk zet, houdt in de meeste gevallen netto meer over dan zonder werk. Het biedt een zachte overgang en stimuleert mensen om te verkennen wat in hun situatie haalbaar is.

De cumulregeling, zoals geanalyseerd binnen het BELMOD-project

BELMOD, het Belgian Microsimulation Model, bracht helder in kaart hoe verschillende sociale uitkeringen samenwerken met arbeidsinkomsten en toont aan dat de combinatie 'loon en IVT' in veel realistische situaties netto voordelig uitvalt. De cumulregeling functioneert vandaag bovendien als een vorm van ondersteunde tewerkstelling (SUEM): zij biedt financiële zekerheid tijdens de overgang naar werk, laat toe om in kleine stappen te starten en ondersteunt duurzame tewerkstelling in het reguliere arbeidscircuit. Ondersteunde tewerkstelling werkt vanuit volgende principes: 1) eerst aan het werk gaan met opleiding en ondersteuning op de werkvloer, 2) individuele ondersteuning, 3) financiële zekerheid van het IVT-bedrag tijdens de overgangsperiode. Die mechanismen sluiten aan bij een Europese benadering en het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap. Zij maken werk voor veel mensen met een handicap haalbaar, zonder een plots verlies van inkomen.

Aan de stelling 'werken loont niet voor IVT-gerechtigden' moeten we daarom voorzichtig maar duidelijk tegengas geven. Niet iedereen gaat er in dezelfde mate op vooruit en elke situatie vraagt een beoordeling op maat. Wel is het feitelijk onjuist en veralgemenend om te stellen dat 'werken voor mensen met een IVT niet loont'.

Wat gebeurt er als het werk niet lukt?

Werk is niet altijd duurzaam. Mensen kunnen ziek worden of hun job verliezen. In geval van werkverlies kan de Inkomensvervangende Tegemoetkoming (IVT) opnieuw worden toegekend of aangepast, rekening houdend met de rechten die in het verzekeringssysteem zijn opgebouwd. Voor mensen die gebruikmaken van de cumulregeling stopt de tegemoetkoming bovendien niet zodra zij een arbeidsovereenkomst ondertekenen. De zekerheid dat er een tijdelijk vangnet blijft bestaan, versterkt het vertrouwen om stappen richting werk te zetten.

Strandjutten naar parels in het beleid

Wij benoemen parels in het beleid, maar dit betekent echter niet dat alles in het systeem perfect is. 

De bestaande instrumenten — Omzendbrief Demir, artikel 37 van het Algemeen Reglement op de Sociale Zekerheid en de cumulwerking zoals geanalyseerd door BELMOD — vormen samen een belangrijke basis waarop mensen met een handicap kunnen steunen. Ze bieden ruimte om te werken en maken duidelijk dat er vandaag al mogelijkheden bestaan die nog te weinig bekend zijn. Tegelijk blijft misinformatie mensen ontmoedigen om stappen te zetten die in hun voordeel kunnen zijn. Daarom stemmen de aangekondigde hervormingen van de wet van 1987 ons hoopvol. Deze hervorming biedt kansen om de regelgeving verder te vereenvoudigen, de cumulwerking transparanter te maken en het principe 'werken moet lonen' beter structureel én in uitvoering te verankeren.

De huidige bouwstenen zijn waardevol, maar een hervorming kan ze versterken en nog beter afstemmen op de realiteit van mensen met een handicap. Voor veel IVT-gerechtigden loont werken vandaag al, niet als wensdroom, maar als beleidsmatige realiteit. Met de aankomende hervorming van de wet van 1987 kijken we hoopvol uit naar een toekomst waarin werk en zekerheid nog beter samengaan.