"Wonen in 2040: Zo zou wonen moeten zijn"

GRIP neemt deel aan de thematische werkgroep rond Wonen en Leefomgeving van Perspectief 2040.

Lees dit artikel om te weten te komen wat Perspectief 2040 en de Strategische Cirkels zijn.

In de eerste vergadering op 1 december wordt er gefocust op waar we naartoe willen. In dit artikel kan je lezen welke input GRIP al bezorgde ter voorbereiding van de vergadering. 

Opdracht vanuit de Strategische cirkels aan de deelnemers

"In deze eerste sessie willen we heel bewust niet starten met de knelpunten van vandaag. We willen de oefening omgekeerd doen: We beginnen bij het einddoel. Het thema is "Wonen in 2040: Zo zou wonen moeten zijn".

We vragen u om in deze eerste fase alle 'ja, maars' (budgetten, huidige wetgeving, administratieve bekommernissen) even bewust te parkeren. Als we de ideale woonsituatie voor een persoon met een ondersteuningsnood in 2040 ontwerpen, hoe ziet die er dan uit? Wat is voor die persoon een 'thuis'?

Deze toekomstvisie is belangrijk. Een heldere, ambitieuze droom geeft ons de energie en de richting om in Sessie 2 de juiste hefbomen en prioriteiten te bepalen.

Om deze eerste sessie vlot en interactief te laten verlopen, vragen we u om ter voorbereiding het onderstaande sjabloon (vragenlijst) in te vullen. Dit hoeft geen perfect uitgeschreven essay te zijn; uw eerste, eerlijke reflecties zijn het meest waardevol.

Wij zullen alle antwoorden verzamelen en clusteren. Daarom vragen we om uw antwoorden - al is het gedeeltelijk - te bezorgen tegen 24 november. Dit vormt dan de basis voor onze dialoog op 01 december 2025.

Bedankt voor uw engagement!

N.B. Focus op Wonen

Er lopen ook andere strategische kringen (bv. rond mobiliteit of onderwijs). Voor deze oefening vragen we u echter om u uitsluitend te focussen op het domein Wonen.

Natuurlijk zijn er raakvlakken, en die mogen ook benoemd worden. De focus van deze cirkel ligt echter op Wonen. We zijn ons ervan bewust dat dit niet altijd zuiver los te trekken is, maar deze focus zal ons helpen om tot de scherpste en meest bruikbare resultaten te komen."

Algemene uitgangspunten van GRIP

GRIP stelt zich de vraag hoe men de verschillende cirkels op elkaar zal afstemmen? Anders krijg je enkel "verticaal" beleid. 

Ons uitgangspunt is: mensenrechten realiseren tegen 2040: 

15 jaar geleden is VN-verdrag geratificeerd. Vlaanderen heeft er 15 jaar over kunnen nadenken hoe ze de mensenrechten gaat realiseren. Er zijn al veel richtlijnen en aanbevelingen over gegeven. Dus het is duidelijk waar we naartoe moeten en ook wat we moeten doen. De teksten van het VN-verdrag en de richtlijnen moeten erkend worden.

In de cirkels zou het dus logischerwijze gaan over de vraag ‘wat moeten we doen om tegen 2040 het recht op wonen, recht op leefomgeving,… van mensen met een handicap gerealiseerd te zien?’

Realisatie van het VN-Verdrag vergt onder meer:

• aanpassing van wetgeving die niet voldoet;
• creëren van wetgeving die recht sterker verankert,
• inbouwen van mechanismen waardoor er voldoende middelen moeten worden vrijgemaakt door de komende regeringen,…

Een ideale woonervaring

Vraag vanuit de Strategische Cirkel:

"Het is 2040. Wat betekent 'kwalitatief wonen' voor een persoon met een (complexe) ondersteuningsnood? Wat zijn de essentiële ingrediënten die ervoor zorgen dat een 'woning' ook écht als een 'thuis' wordt ervaren?"

Ons antwoord:

De terminologie ‘persoon met een (complexe) ondersteuningsnood’ in de vraag is onduidelijk, verwarrend en niet overeenstemmend met de bestaande terminologie in mensenrechtenkaders en nationale wetgeving. We spreken best over personen met een handicap, de terminologie die ook in het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap, onze Belgische grondwet, onze anti-discriminatiewetgeving wordt gebruikt.

Uitgangspunt: wat in Vlaanderen vooropgesteld wordt onder kwalitatief wonen in het algemeen en normaal wordt gevonden voor mensen zonder handicap zou ook moeten gelden voor personen met een handicap. Er moet bekeken worden op welke aspecten er nog extra drempels zijn voor personen met een handicap om kwaliteitsvol te kunnen wonen en die drempels wegwerken. Alles wat verstaan wordt onder een kwaliteitsvolle leefomgeving (zie bij andere vraag) geldt ook voor jouw eigen woning. Dit gaat zeer breed, van goede isolatie en energiezuinigheid, over natuurlijke manieren en gezond binnenklimmat tot geluidsprikkelarme woningen. 

Je woont samen uit echte vrije wil met wie en waar je wil. Je kan zelf je keuzes maken over je ondersteuning en bent daarbij niet afhankelijk van anderen. Je kan onafhankelijk van diensten je ondersteuning thuis organiseren en bent daardoor niet afhankelijk van de werking en tijdsschema’s en personeel van collectieve zorgorganisaties voor noodzakelijke ondersteuning thuis.

Je woning is aangepast aan uw noden, als je je woning niet meer als je thuis ervaart om een of andere reden dan kan je vlot een andere woning vinden en je hebt daarbij net als anderen een breed keuzeaanbod aan woningen. Om je woning beter aangepast te maken heb je toegang tot terugbetalingen van woningaanpassingen. De meerkost voor wonen door je handicap wordt vergoed. Voorbeeld: indien nodig moet er plaats zijn voor assistenten die ’s nachts bij je thuis slapen om je ondersteuning te kunnen geven. Dat kan een extra slaapkamer en badkamer vergen. Die extra kost wordt vergoed. 

Alle activiteiten van het dagelijks leven kan je je woning op een vlotte manier uitvoeren. Je kan zelf je huis inrichten en daarbij is er geen inmenging van anderen. Jouw privacy thuis wordt gerespecteerd. Je bepaalt zelf wie er wel en niet bij je binnen mag. Je bepaalt zelf wie je zorg en ondersteuning komt verlenen.

Als je ondersteuning nodig hebt bij het maken van keuzes, krijg je die ook. Zo kan je op vlak van waar je woont en met wie en hoe je je woning inricht ten volle je eigen beslissingen nemen en uitvoeren.

Je kan vlot mensen bij je thuis uitnodigen. Jouw thuis kan een veilige haven zijn voor vrienden, familie of andere mensen die tijdelijk onderdak nodig hebben. Je kunt dus als je wil mensen helpen.  

Een ideale zoekervaring naar een woning in 2040

Vraag vanuit de Strategische Cirkel:

"Stel je voor, het is 2040. Een persoon met een (complexe) ondersteuningsnood zoekt een woning. Beschrijf diens ideale ervaring, van de eerste zoekopdracht tot verwerven van de woning (kopen/huur). Wat is er fundamenteel anders dan vandaag?"

Ons antwoord:

De terminologie ‘persoon met een (complexe) ondersteuningsnood’ in de vraag is onduidelijk, verwarrend en niet overeenstemmend met de bestaande terminologie in mensenrechtenkaders en nationale wetgeving. We spreken best over personen met een handicap, de terminologie die ook in het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap, onze Belgische grondwet, onze anti-discriminatiewetgeving wordt gebruikt.

De ideale ervaring betekent dat elke persoon dus ook een persoon met een handicap vlot weet hoe hij of zij zo’n zoektocht kan aanvatten, dat hij of zij vlot toegang heeft tot aangepaste juiste ondersteuning bij de woonzoektocht, dat het woningaanbod groot is, kwalitatief in orde waarbij ook integrale toegankelijkheid gerealiseerd is. Integrale toegankelijkheid houdt veel meer in dan ‘bezoekbaarheid’. Het is “bewoonbaarheid”.

Dit alles veronderstelt dat elke persoon vlot een woning kan vinden die voldoet aan zijn of haar behoeften en op een plek waar hij of zij wil wonen. Sociale huisvesting waarbij er een huur wordt betaald volgens inkomen is vlot en overal toegankelijk wat betekent dat je niet in concurrentie gaat met andere mensen die een hoge woonnood hebben.. Sociale huisvesting is een brede en financieel robuuste volkshuisvesting geworden waarbij er een divers huurderspubliek is met lagere en gemiddelde inkomens. Een keuze voor een sociale huurwoning is een positieve keuze omdat sociale huurders niet gestigmatiseerd worden in de samenleving. De toegang tot sociale huisvesting houdt rekening met extra noden omwille van handicap (bv extra kamer voor inslapende assistenten). De hoogte van de huur voor sociale huisvesting is afgesteld op het recht op een menswaardig bestaan wat inhoudt dat mensen na aftrek van woonkosten voldoende inkomen overhouden om een menswaardig leven te kunnen leiden. Tegemoetkomingen voor meerkosten omwille van handicap worden niet meegerekend in het beschikbare inkomen.

Wie kiest voor private huur kan vlot huurwoningen vinden die voldoen aan zijn of haar financiële mogelijkheden. Dit veronderstelt dat er een sterker systeem voor huursubsidies is opgebouwd. De toegang tot die huursubsidies verloopt gemakkelijk of automatisch en mensen hebben toegang tot ondersteuning indien nodig bij de financiële administratie.

Elke persoon wordt gelijk behandeld ten opzichte van andere kandidaten voor een woning. Er is geen discriminatie in geen enkele fase van de woonzoektocht.

De persoon wordt niet verplicht om met een bepaalde zorgaanbieder in zee te gaan, een bepaald zorgpakket af te nemen, een bepaald budget te besteden aan zorg om in zijn of haar woning naar keuze te kunnen wonen.

Bij het zoeken naar een woning die nog gebouwd moet worden, kan de persoon vlot en met de nodige ondersteuning in gesprek gaan met aannemer en architect om eventuele extra aanpassingen aan het ontwerp in functie van de handicap te laten uitvoeren. De terugbetaling door de overheid van meerkosten omwille van handicap (bv door nood aan grotere oppervlakte, extra kamer, …) gebeurt volledig en de procedure is vlot en gemakkelijk. Bij het afsluiten van een lening is er geen hogere schuldsaldoverzekering door handicap of chronische ziekte.

Dat alles is fundamenteel anders dan vandaag.

Een inclusieve omgeving in 2040

Vraag vanuit de Strategische Cirkel:

"Loop door een wijk in 2040. Hoe is 'inclusief wonen' daar aanwezig/merkbaar? Wat is de rol van buren, technologie, openbare ruimte,... ?

Ons antwoord:

Hieronder past ook de vraag welke leefomgeving we willen zien in 2040 voor personen met een handicap. Het uitgangspunt is dat hetgeen de Vlaamse overheid vooropstelt voor het algemeen ook voor personen met een handicap zou moeten gelden. Wat er wordt verstaan onder gezonde, veilige en aantrekkelijke leefomgeving is dus ook te bekijken voor personen met een handicap. personen met een handicap zouden op gelijke voet moeten kunnen genieten van zo’n leefomgeving. https://omgeving.vlaanderen.be/nl/gezonde-veilige-en-aantrekkelijke-leefomgeving

Overal in de wijk zie je plekken waar een diverse bevolking, waaronder mensen met en zonder handicap, elkaar ontmoeten en activiteiten delen.

Een wijk is in de eerste plaats een woon- en leefomgeving van een diverse bevolking waaronder personen met een handicap. 

De openbare ruimte is zo ingericht dat iedereen er op gelijke voet gebruik van kan maken, uitnodigt om erin te vertoeven, zich veilig voelt en een plek is waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. 

Fysieke drempels zijn weggewerkt, zowel in de toegang tot woningen als in de rest van de openbare ruimte.

Openbare ruimte is zo ingericht dat verschillende gebruikers van de openbare ruimte niet in conflict komen met elkaar. De zwakste weggebruikers krijgen voldoende plaats en ruimte en de inrichting van de openbare ruimte is maximaal op hun noden is afgestemd. Signalisatie voor blinden, doven, vlotte en ruime doorgangen voor iedereen, duidelijke en geen overmatige aanwijzingen maken een goed gebruik van de openbare ruimte door iedereen evident. 

Mensen zijn hoffelijk voor elkaar in het gezamenlijk gebruik van de weg en we zijn afgestapt van een mentaliteit waarin de persoon met het meeste haast voorrang mag nemen, ten koste van de veiligheid van zwakkere weggebruikers. Er is daadwerkelijke handhaving van het veiligheidsbeleid, waarbij mensen die anderen in gevaar brengen met hun rijgedrag, op de vingers getikt worden. Mensen zijn behulpzaam voor anderen zonder hun hulp op te dringen.

Er is zodanig ingezet op een groene mobiliteit via het STAP principe dat er geen geluidsoverlast is, geen onveilige oversteekplaatsen en geen ongezonde lucht. 

Dat ten voordele van een gezonde, veilige en rustgevende leefomgeving voor iedereen. Dit zorgt er onder meer voor dat de levenskwaliteit van mensen die gevoelig zijn aan geluidsprikkels verbetert. Er is bij het ruimtelijk planningsbeleid rekening gehouden met mensen die een auto of bestelwagen nodig hebben om zich te verplaatsen. Er is voor gezorgd dat ook zij vlot kunnen in en uit hun wijk en hun thuis geraken.

Klimaatrobuuste wijken zorgen voor een gezond leefklimaat voor iedereen, waar ook mensen die met een chronische ziekte kampen in de best mogelijke omstandigheden kunnen leven. Aanwezigheid van waterpartijen en drinkwater, licht en schaduw, gemeenschappelijk beheerde tuinen waar ook voedsel in wordt gekweekt, ruimte voor sport en spel, voor iedereen toegankelijke en propere toiletten, etc komt ook personen met een handicap ten goede.

Bij meningsverschillen tussen buren of in de openbare ruimte kunnen burgers vlot sociale bemiddelaars contacteren die vanuit algemeen belang mee zoeken naar een oplossing. Deze sociale bemiddelaars hebben een vertrouwensrelatie opgebouwd met mensen uit de buurt.

Gemeenschapsgerichte ondersteuningsdiensten zijn gemakkelijk te vinden en er is eenvoudig binnen te lopen. Er is grote aanwezigheid van ondersteuningspunten waar de klok rond mensen werken die oproepbaar zijn voor allerlei soorten ondersteuning, en op alle momenten van de dag en de nacht.

Technologie is afgestemd op een diverse groep van mensen en toegankelijk van iedereen. Op die manier draagt ze bij aan de levenskwaliteit van iedereen in plaats van ten dienste te staan van een elite die er toegang toe heeft, weet hoe het te gebruiken, het kan betalen, etc.

Een gewenste norm van toegankelijkheid in 2040

Vraag vanuit de Strategische Cirkel:

"Het is 2040. Toegankelijkheid is geen 'uitzondering' of 'premie' meer, maar de vanzelfsprekende norm. 'Universal Design' en 'levensloopbestendig bouwen' zijn standaard. Waaraan merkt u in het dagelijks leven (thuis, in de wijk, op straat) dat deze norm de standaard is?" 

Uw antwoord:

Woonzorgvoorzieningen als de plekken waar personen met een handicap in grotere getalen te zien waren, omdat ze geconcentreerd samen op die plekken leefden, zijn vervangen door gewone huizen. Personen met een handicap zijn nu overal in alle hoeken van straten en wijken en dorpen en pleinen te ontmoeten. 

Iedereen kan bij elkaar op bezoek gaan. Personen met een handicap kunnen in alle woonsten vlot binnen en in gelijke mate bij familie, vrienden, kennissen, buren, etc over de vloer komen. Bij verdiepingen kunnen mensen met een handicap vlot tot op alle verdiepingen. Technologische infrastructuur zoals liftsystemen zijn aangepast aan een intensief gebruik door mensen met scootmobielen en rolstoelen. Bij brand of andere crisissituaties kunnen mensen met een handicap even snel als anderen snel en veilig geëvacueerd worden. Voor vergaderingen of bijeenkomsten van buurtcomités, families, vriendengroepen, etc zijn vele huizen mogelijk. In gelijke mate kunnen personen met een handicap meedoen aan sociale activiteiten, als deelnemer of organisator. 

Het feit dat universeel ontwerp en levensloopbestending bouwen de norm is geworden voor nieuwe woningen en gebouwen, is hand in hand gegaan met het streven naar integrale toegankelijkheid van bestaande woningen en gebouwen. Het huidige woonpatrimonium is stelselmatiger meer aangepast geworden aan een diverse bevolking. Professionelen zoals architecten hebben kennis opgebouwd in het aangepast en levensloopbesteding maken van woningen en zijn vlot te contacteren en te consulteren om vragen naar extra toegankelijkheidsaanpassingen te bekijken en samen oplossingen te zoeken. 

Sommige mensen hebben nog steeds extra woningaanpassingen of hulpmiddelen in de woning nodig. die kunnen vlot geregeld worden en vergoed (zie elders).

De Grootste Doorbraak in 2040

Vraag vanuit de Strategische Cirkel:

"Als u terugkijkt op uw antwoorden (op vraag 1, 2, 3 en 4), wat is dan de éne grootste maatschappelijke of beleidsmatige doorbraak die deze toekomst in 2040 mogelijk heeft gemaakt?"

Ons antwoord:

De overheid heeft haar verantwoordelijkheid om het recht op wonen van elke burger te realiseren eindelijk echt opgenomen en voert een daadkrachtig inclusief woonbeleid in betrokkenheid met de burgers. Personen met een handicap worden volwaardig betrokken.