“Voorstellen toeleidingsprocedure PVB verzwakken het recht op ondersteuning.”

Binnenkort bespreekt de Commissie Welzijn een voorstel van decreet, ingediend door de parlementsleden van de regeringspartijen. De voorstellen leiden tot een verzwakking van het recht op ondersteuning, vreest GRIP. 

In Vlaanderen kunnen meerderjarige personen met een handicap een persoonsvolgend budget aanvragen bij het VAPH. Als je aanvraag wordt goedgekeurd, wordt je ondersteuningsnood ingeschaald, wordt er bepaald op hoeveel budget je recht hebt, wordt er bepaald hoe dringend je vraag is en welke prioriteitengroep daarmee overeenstemt. Dan beland je op de wachtlijst zonder dat je weet voor hoe lang. Enkel de mensen in prioriteitengroep 1 hebben momenteel perspectief om hun budget te krijgen. Er zijn nu plannen om dit te veranderen. In dit artikel kan je meer lezen over de veranderingen en over wat GRIP hiervan vindt.

Waar gaat het over?

Al een paar jaren werkt het VAPH aan een hervorming voor de toeleidingsprocedure. Die start met de aanvraag van een persoonsvolgend budget bij het VAPH en eindigt wanneer er een terbeschikkingstelling is, dus wanneer je je budget effectief krijgt. Al een aantal jaren wil men dus die toeleidingsprocedure fundamenteel veranderen. De belangrijkste wijziging zou zijn dat mensen die een aanvraag doen, geen inschaling van hun ondersteuningsnood en erkenning voor een bijpassende budgethoogte meer krijgen. Hiervoor moeten het oprichtingsdecreet van het VAPH en het decreet persoonsvolgende financiering veranderd worden.

Het VAPH heeft hieraan de afgelopen jaren gewerkt met betrokkenheid van de vertegenwoordigers van de VAPH-sector in de permanente werkgroep en het Raadgevend Comité van het VAPH. De bedoeling was om dit de vorige legislatuur onder minister Crevits te laten omzetten in regelgeving. Dat is niet gelukt. De parlementsleden van de politieke meerderheid (N-VA, Vooruit, CD&V) van de Commissie Welzijn van het Vlaams Parlement hebben de plannen nu omgezet in een voorstel van decreet. Ze hebben dit ingediend op 17 december 2024.

Er zijn ondertussen ook 3 adviezen over het voorstel van decreet:

• een advies van de Raad van State,
• een advies van de Vlaamse Toezichtcommissie voor de verwerking van persoonsgegevens 
• een advies van de Vlaamse Raad Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

Binnenkort bespreekt de Commissie Welzijn dit voorstel van decreet. Uiteindelijk zal er over het voorstel van decreet gestemd worden in de plenaire vergadering van het parlement. Bij goedkeuring is het definitief en moet de regering het uitwerken in beleid.

Je kan het voorstel van decreet, de adviezen en het beslissingsproces volgen via deze link.  

Welke problematiek stellen de indieners van het decreet vast?

In hoofdstuk 2.2. Evaluatie van de huidige toeleidingsprocedure verwijzen de initiatiefnemende parlementsleden naar de evaluatie van de persoonsvolgende financiering:

“De reguliere toeleidingsprocedure naar een PVB wordt als te lang, complex en intensief ervaren door het grote aantal verschillende processtappen en actoren. Bovendien staat de doelmatigheid van de toeleidingsprocedure ter discussie. Er wordt immers vastgesteld dat door de lange wachttijden de budgethoogte van het PVB vaak niet meer actueel is bij de besteding van het budget, bijvoorbeeld doordat de ondersteuningsnood intussen is toegenomen, de context van de mantelzorg is gewijzigd enzovoort.”

Wat stellen de indieners van het voorstel van decreet voor?

De parlementsleden verwijzen in hun voorstel van decreet naar het vorige regeerakkoord 2019-2024 en de beleidsnota van toenmalig Minister van Welzijn Wouter Beke in 2019, waar onder meer in staat: “Om ondersteuning op maat te realiseren moet de budgethoogte beter afgestemd zijn op de actuele ondersteuningsvraag en ondersteuningsnood van de persoon. Het budget moet dus dichter bij het moment van de terbeschikkingstelling kunnen worden bepaald.”

De parlementsleden schetsen in hun voorstel het verdere traject waarmee men hiermee aan de slag is gegaan: 2 voorstellen werden opgemaakt door het VAPH en voorgelegd aan de interne Permanente Werkgroep Toeleiding en het Raadgevend Comité van het VAPH. Die verslagen zijn niet openbaar. Het Raadgevend Comité geeft unaniem positief advies aan het voorstel om de toeleidingsprocedure zo te hervormen dat inschaling en budgetbepaling pas plaatsvinden wanneer mensen effectief in aanmerking komen voor een terbeschikkingstelling.

Er wordt ook overlopen hoe in de verdere besprekingen in de beleidsorganen van het VAPH het idee werd geopperd en goedgekeurd om het ondersteuningsplan PVB te schrappen voor het bepalen van de budgethoogte. “Daardoor kan gedeeltelijk tegemoetgekomen worden aan de vraag naar dynamische budgetten, kan de vraagmaximalisatie ingeperkt worden door de garantie dat een budget ter hoogte van het zorgzwaarteprofiel gereserveerd staat, en is er meer transparantie over de bepaling van de budgethoogte. Bovendien zorgt het voor een verdere vereenvoudiging van de procedure door het verminderen van het aantal processtappen en actoren.”

De parlementsleden verwijzen dan uiteindelijk in hoofdstuk 2.4. Nieuwe toeleidingsprocedure naar het nieuwe Vlaamse regeerakkoord dat stelt: “We hervormen de toeleiding en zorgen ervoor dat de inschaling zo correct en zo kort mogelijk bij de toekenning van het budget gebeurt.” Ze concluderen dat de Vlaamse Regering daarbij inzet op een administratieve vereenvoudiging van de toeleidingsprocedure naar een persoonsvolgend budget. Het hoofdstuk wordt beëindigd met een voorstel voor een nieuwe toeleidingsprocedure en de toelichting hoe de verschillende doelstellingen hiermee worden beantwoord.

De hoofdlijnen zijn:

• Het ondersteuningsplan zal geen onderdeel meer zijn van de aanvraagprocedure en niet meer verplicht om een persoonsvolgend budget te kunnen krijgen.
• Je belandt enkel met een erkenning en een prioriteitengroep op de wachtlijst, maar je zal geen individuele indicatiestelling en budgethoogte toegewezen krijgen bij je aanvraag.
• Wanneer de regering geld vrijmaakt om jou een budget te geven, zal je documenten moeten indienen, zorgzwaarte laten inschalen, budgethoogte laten bepalen. Daaropvolgend zal je een persoonsvolgend budget krijgen.

Wat vindt GRIP?

GRIP begrijpt de frustratie van mensen die stellen dat een lange complexe aanvraagprocedure nutteloos aanvoelt als ze daarna jaren zonder perspectief op de wachtlijst staan. De huidige situatie is absurd.

GRIP vindt het positief dat de aanvraagprocedure wat korter en eenvoudiger wordt doordat het niet meer verplicht is om een ondersteuningsplan op te maken. Het ondersteuningsplan hoort een niet-verplicht hulpmiddel te zijn bij het proces naar de vraag hoe iemand het PVB wil besteden. Dit hoort noch in een aanvraagprocedure te worden meegenomen, noch bij de verantwoording van budgetbesteding. Van bij het begin van de persoonsvolgende financiering heeft GRIP er dan ook voor gepleit om het ondersteuningsplan niet te verplichten en geen voorwaarde te maken voor het verkrijgen, inzetten of behouden van een PVB.

Er ontbreekt echter een algemeen plan over hoe het recht op ondersteuning versterkt gaat worden en hoe men het ondersteuningsplan en de vraagverheldering daarbij ziet. Met zo’n plan zouden ook antwoorden moeten komen om het probleem van te weinig middelen en te zwakke regelgeving aan te pakken. Het wijzigen van de toeleidingsprocedure kan niet als een deel van de oplossing worden voorgesteld om het recht op ondersteuning te realiseren. Door het schrappen van de inschaling en de budgethoogte bij de aanvraag worden de eigenlijke problemen niet opgelost. De wachttijden worden er niet korter door. De oorzaak is dat er te weinig middelen worden vrijgemaakt om iedereen die een erkenning heeft ook werkelijk het budget te geven. En dat de regelgeving de regering er niet toe verplicht voldoende middelen vrij te maken. De wetgeving is momenteel te zwak en verankert het recht op ondersteuning onvoldoende.

GRIP heeft bovendien fundamentele bedenkingen bij het schrappen van de inschaling en de budgethoogte bij de aanvraag. Ook al kunnen die stappen nutteloos en zwaar ervaren worden, ze bieden toch een vorm van rechtszekerheid. Momenteel hebben mensen recht op een inschaling van hun ondersteuningsnood en weten mensen op welke budgethoogte ze recht hebben. Door dit weg te nemen, verzwak je het recht op ondersteuning in de wetgeving. Deze vorm van rechtszekerheid verdwijnt uit het decretale kader. Deze veranderingen mogen dus niet voorgesteld worden als maatregelen om meer rechtszekerheid te bieden.

In De Standaard (22 juni 2023) verscheen al kritiek op de voorstellen om mensen geen inschaling en budgethoogte meer te geven, juist vanuit het perspectief van rechtszekerheid voor de persoon met een handicap.  

Het parlement zelf biedt met haar voorstel aan de Vlaamse Regering op deze manier meer mogelijkheden om de instrumenten voor inschaling en bepaling van de budgethoogte te wijzigen zonder dat kan achterhaald worden wat het effect is op personen met een handicap. Dit maakt parlementaire controle nog moeilijker en geeft ook middenveldorganisatie minder kansen om in te schatten of nieuwe instrumenten achteruitgang of vooruitgang betekenen.

GRIP vindt het belangrijk dat de huidige verhaalmogelijkheden (heroverweging en arbeidsrechtbank voor erkenning, prioritering en budgetcategorie) behouden blijven. Ook de Vlaamse Raad merkt in haar advies op dat het belangrijk is dat burgers in verweer kunnen blijven gaan tegen de overheid: “Het is hierbij wel belangrijk dat personen met een handicap de juiste juridische instrumenten behouden om voor hun rechten op te komen wanneer dit nodig is.” De Raad doet echter geen uitspraak over of de juiste instrumenten ook behouden blijven. Ook voor GRIP is het niet duidelijk. Blijven er dezelfde verhaalmogelijkheden? Verdwijnt de mogelijkheid tot heroverweging van je budgetcategorie? Verdwijnt de mogelijkheid om zowel bij de toekenning als bij de terbeschikkingstelling naar de arbeidsrechtbank te gaan?  Er is een duidelijker overzicht nodig van welke mogelijkheden er nu zijn, en hoe die precies veranderen. 

Ook onduidelijk is wat het effect is van de nieuwe toeleidingsprocedure op de mensen die momenteel op de wachtlijst staan. Kan / zal men onder het mom van gelijkheid met nieuwe aanvragers ook van de huidige wachtenden de reeds toegewezen budgetcategorie schrappen? Voor GRIP kan daar geen sprake van zijn.

Andere punten om meer duidelijkheid en toelichting over te krijgen:

• Het VAPH zal voor de prioritering die essentieel is voor de effectieve toegang tot een budget, meer beroep doen op adviezen van de al betrokken voorzieningen en diensten. Zullen de beoordelaars voldoende informatie hebben? Wat met de mensen die minder of geen hulp van voorzieningen of diensten hebben? Zullen dringende situaties duidelijk genoeg naar voren komen?
• Wat betekent het voorstel van decreet voor jongeren die meerderjarig worden?

"Het is essentieel dat het recht op ondersteuning sterker verankerd wordt."

De adviezen die ingewonnen werden geven een bepaald beeld maar dit is geen volledig beeld. Noch de Raad van State noch de Vlaamse Toezichtcommissie voor de verwerking van persoonsgegevens toetsen het voorstel op de vraag of het recht op ondersteuning sterker of zwakker in de wetgeving verankerd wordt. Juist dit laatste staat volgens GRIP ter discussie. Wordt het decreet persoonsvolgende financiering niet uitgehold in plaats van uitgevoerd?  

Zorgt het voorstel van decreet er niet voor dat de Vlaamse Regering nog meer bevoegdheid krijgt om het recht op ondersteuning in te vullen? In het decreet persoonsvolgende financiering wordt al veel overgelaten aan de Vlaamse Regering / uitvoerende macht. Die kritische juridische analyse vinden we momenteel niet terug. We vinden wel dat die moet worden meegenomen in de bespreking. Zo kunnen ook middenveldorganisaties en alle parlementaire fracties er over waken dat rechten sterker juridisch verankerd worden en blijven in decreten.

Daarom roept GRIP alle stakeholders die invloed hebben in de bespreking en stemming over dit voorstel, op om niet enkel met een pragmatische blik te kijken, maar ook met een rechtenblik. Sociale rechten worden verdedigd en gerealiseerd via het verbeteren van wetgeving en het inzetten van voldoende middelen. Het weghalen van inschaling en budgethoogtebepaling uit de aanvraag lijkt aantrekkelijk maar is uiteindelijk een verslechtering van het recht op ondersteuning.

GRIP betreurt ook dat er geen afstemming is geweest met een bredere groep personen met een handicap en organisaties. Waarom is er zo weinig informatie, transparantie en beleidsparticipatie geweest over deze voorstellen? Waarom geen breder debat over deze aanpassingen?

Wat stelt GRIP voor?

GRIP stelt een àndere wijziging van het decreet persoonsvolgende financiering voor. Nu staat er in het decreet dat mensen pas hun budget krijgen als de regering er geld voor vrijmaakt. Dit is te vrijblijvend. We zeggen toch ook niet dat mensen recht hebben op een pensioen als de regering er geld voor vrijmaakt? Of dat kinderen recht hebben op een plek op school als de regering er voldoende geld voor vrijmaakt? Zoiets zou men schandalig vinden. Die rechten zijn meer verankerd in de regelgeving. Het recht op ondersteuning van personen met een handicap is echter nog niet even goed ingeschreven in de Vlaamse regelgeving.

GRIP wil dat dat verandert. Daarom schreven we een voorstel voor aanpassing aan 2 decreten: het decreet persoonsvolgende financiering en het decreet gelijke kansen. Deze voorstellen werden voorgelegd aan minister Hilde Crevits in de vorige legislatuur en werden ook al doorgegeven aan de nieuwe minister Caroline Gennez. GRIP vindt het belangrijk dat bij toekomstige hervormingen het recht op ondersteuning sterker wordt verankerd in de wetgeving. Het Vlaams Parlement kan voorstellen indienen om het decreet dat ze in 2014 goedkeurde te verbeteren.

GRIP vreest dat een open parlementair debat over de partijen heen over deze ingewikkelde materie moeilijker is doordat de parlementsleden van de regeringspartijen zelf al met een voorstel komen. Nochtans staat een hervorming van de toeleidingsprocedure in het regeerakkoord en had men ook een voorstel van het kabinet kunnen afwachten.

Bovendien gaat het voorstel van de parlementsleden van de politieke meerderheid verder dan wat er in het regeerakkoord staat. Het regeerakkoord stelt het principe van een correcte inschaling dicht bij de toekenning van een budget voorop. “Toekenning” gaat over het bepalen van de budgethoogte en de erkenning dat de persoon hierop recht heeft. "Terbeschikkingstelling" betekent dat de persoon dat budget effectief krijgt, dat wil zeggen, kan inzetten voor ondersteuning. Of is de passage in het regeerakkoord eerder bedoeld als “terbeschikkingstelling” in plaats van “toekenning”?

Over dit artikel

Met dit artikel wil GRIP een aantal aandachtspunten meegeven over het voorstel van decreet. GRIP is hierover niet geconsulteerd of betrokken geweest. We hebben in januari gemerkt dat dit voorstel van decreet ingediend is. We zijn dan gestart met het te lezen en informatie inwinnen hierover.

Met dit artikel willen we onze inbreng doen over het voorstel van decreet. Als mensenrechtenorganisatie kijken we met een mensenrechtenbril. We vinden het belangrijk dat een brede groep van mensen geïnformeerd wordt over dit thema en hopen daartoe bij te dragen met dit artikel.